Generaties lang werd een historische brief uit het Napoleontische leger doorgegeven binnen de familie Nelis uit Nijlen. Mia Nelis wilde de brief aan een van haar vier kinderen schenken, maar kon niet beslissen aan wie. Daarom schonk ze hem aan de gemeente Nijlen, die de schenking officieel aanvaardde.
De brief kwam bij Mia via haar vader, meester Nelis, die hem op zijn beurt had ontvangen van pastoor Jozef Van Camp. Vader Nelis gaf destijds de opdracht om de brief goed te bewaren vanwege zijn historische waarde, iets wat 214 jaar later nog steeds duidelijk is.
In opdracht van de gemeente werd de soldatenbrief gedigitaliseerd en gearchiveerd in zuurvrij papier, zodat het document in goede staat blijft bewaard.
GRUWEL, HONGER EN DOOD
De brief, geschreven in Middelburg op 26 mei 1811, is historisch waardevol omdat hij goed bewaard is gebleven en een helder beeld schetst van het harde leven van een jonge soldaat in Napoleons leger. Het soldatenleven was zwaar en allesbehalve een pretje.
“Ik hoop dat jullie niet moeten vechten. Ik heb 1.400 mensen zien sterven, waaronder Johannes Wijnants uit ons dorp. We leven hier als wolven, zonder geld en eten, en we hebben dorst, alleen maar gruwel,” schreef hij aan zijn vader, moeder, broers en zussen.
Er zijn nog drie andere brieven van hem bekend, waarvan kopieën worden bewaard in het archief van de Erfgoedkring Tussen Twee Nethes. Aan de hand van deze brieven hebben we zijn harde leven als soldaat kunnen reconstrueren.
HET LEVEN ALS SOLDAAT
Onmiddellijk na de Franse Revolutie voerde Frankrijk de dienstplicht in, die ook in onze contreien van kracht werd. Talrijke jonge mannen werden onder dwang ingelijfd in de legers van Napoleon om elders in Europa te strijden tegen de vijanden van Frankrijk.
Adrianus Verwerft behoorde tot de lichting van 1807 en werd als voltigeur ingedeeld bij het 64e linieregiment, waaruit hij na drie maanden deserteerde. Op 20 februari 1811 bood hij zich opnieuw aan.
Op 26 mei 1811 schrijft hij vanuit Middelburg dat hij in een strafkamp op Walcheren verblijft. Hij verlangt naar huis en vraagt om een bedevaart naar Scherpenheuvel. Hij is blij dat hij Pasen heeft kunnen vieren.
Adrianus Verwerft wordt op 26 mei overgeplaatst naar het 17e linieregiment en verwacht spoedig te vertrekken. De reis gaat van Tervuren naar Hamburg, waar ze na drie weken aankomen. Vier dagen zitten ze dicht opeengepakt op een schip, met enkel water en brood. Tijdens een oproer wordt een soldaat doodgeschoten en raken anderen gewond.
Op 14 augustus 1811 komen ze aan in Hamburg, waar 6.000 soldaten bij burgers worden ingekwartierd. Na een verblijf van vier maanden marcheren ze naar Lübeck, van 29 februari tot 20 april 1812, door hagel en sneeuw die tot aan de knieën reikt. Het is barkoud.
Op 22 juni 1812 startte Napoleon zijn veldtocht naar Rusland, waarbij hij met zijn 500.000 soldaten tellende leger de grens bij Litouwen overstak. De veldtocht naar Moskou werd een ware hel op aarde. De soldaten stierven door onmenselijke omstandigheden: honger, ziektes, verwondingen en rampen. Bij de terugkeer uit Moskou bleef slechts een fractie van het leger over.
Met de jonge Adrianus liep het slecht af. De op 20 april 1812 in Lübeck geschreven brief was het laatste wat zijn familie van hem ontving. Vermoedelijk sneuvelde hij aan het Russische front of stierf hij door ontbering.
Net zoals Adrianus Verwerft hebben heel wat andere soldaten uit onze streek gediend in het leger van Napoleon. Van enkele soldaten uit Nijlen en Kessel is correspondentie bewaard gebleven. De erfgoedkring Tussen Twee Nethes heeft de intentie om hierover een uitgebreid artikel te schrijven.
Wat zal er nu met de brief gebeuren?
Enerzijds werd de brief gedigitaliseerd, anderzijds zorgt de gemeente voor de permanente bewaring in het extern archief, waar de meest optimale bewaaromstandigheden op lange termijn gegarandeerd zijn. De brief blijft fysiek raadpleegbaar voor wie dat wenst, maar om de toegankelijkheid te verbeteren, hebben we een hoogwaardige scan laten maken. Deze kan op termijn ook digitaal ontsloten worden, bv. via de beeldbank van de Kempense erfgoedcellen of via andere kanalen.
Daarnaast zijn er enkele ideeën rond een tentoonstelling van de handgift. Zo wordt gedacht aan een uitvergroting om op te hangen in het gemeentehuis. Het originele document kan jammer genoeg niet tentoongesteld worden, gezien de gevoeligheid voor natuurlijk licht en het ontbreken van geschikte middelen of materialen om dit op een veilige manier mogelijk te maken.
OPROEP
Helaas zijn al veel historisch waardevolle documenten verloren gegaan en ongetwijfeld zullen er in de toekomst nog meer verdwijnen. Oude documenten, foto’s, plannen en kaarten zijn van onschatbare waarde voor het reconstrueren en bewaren van de geschiedenis van onze dorpen.
Daarom doet de erfgoedkring een oproep:
Heeft u thuis historische documenten die u wilt wegdoen? Neem dan gerust contact op met Erfgoedkring ‘Tussen Twee Nethes’, via e-mail of telefoon.
– tussentweenethes@gmail.com – 0474 74 34 66
Met dank aan Kempens Karakter voor de scan van de brief.
BEDANKT MIA Vanuit het lokaal bestuur Nijlen danken we de familie Nelis, en in het bijzonder Mia, voor de waardevolle handgift, een prachtig historisch document dat we met zorg en enthousiasme zullen koesteren. Jouw schenking verbindt verleden en toekomst, en houdt onze lokale geschiedenis levend. Bedankt voor jouw verhaal.